再创佳绩是什么意思
Леонардо да Винчи | |
---|---|
Leonardo da Vinci | |
![]() | |
Ахат?ы хь?ы | Leonardo di ser Piero da Vinci |
Аира |
мша?ымза 15, 1452 ш. Anchiano |
А?сра |
ла?арамза 2, 1519 ш. Кло-Люсе |
А?сра зых?ьаз | внутримозговое кровоизлияние |
А?сыжра а?ы? | Амбуаз |
Анхар?а | Уана?а, Флоренциа (1469 ш.–1482 ш.), Рим, Флоренциа (1500 ш. инаркны)и Милан (1482 ш.–1500 ш.) |
Ат?ылауа?ра | Флорентийская республика |
Аусура |
художник, инженер, астроном, афилософ, анатом, аматематик, скульптор, универсальный человек, архитектор, гражданский инженер, дипломат, изобретатель, композитор, физик, физиолог, ботаник, химик, зоолог, карикатурист, учёный, архитектурный чертёжник, дизайнер, аш???ы??ы, деятель изобразительного искусства |
Аусура?а?ц?а |
Лодовико Сфорца (1482 ш.–1500 ш.) Чезаре Борджиа |
Адин | атеизм |
Абызш?а??а | Аиталиан бызш?а |
Ана?ын?ам?а |
![]() |


Леонардо ди сер Пиеро да Винчи (аитал. Leonardo di ser Piero da Vinci; мша?ымза 15, 1452 ш., Анкиано а?ы?а, Флоренциа ареспублика — ла?арамза 2, 1519 ш., Кло-Лиусе ахан, Амбуаз, Франциа) — адуу италиат? асахьа?ых?ы (архитектор, аскульптор) а??аарадырра?ы (аматематик, афизик, анатом), илашу "ауниверсалт? ауа?ы" (ала?. homo universale) ахкы, италиат? Ренессанс аидеал.
Абиографиа
[аредакциазура | акод аредакциазура]А??гьы и?амаик?ом, Леонардо да Винчи (1452-1519) зегь реи?а?оу асахьа?ых?ц?а дыруа??куп ???ар. Иара и?ихыз асахьа ?Уаххьа ма?а? адунеиа? зегь реи?а еицырдыруа сахьа??а иреиуоуп. Леонардо зегьы деицырдыруа д?алон акгьы ?имхыргьы. Избанзар уи ды??а? дуун. Уи адагьы Леонардо д?арауа? дуун, дконструкторын. Иара убас уи дпоетын, дмузыкантны, дыскульпторын. Иара идагьы ауаат??са ры?с?азаар? уа?а а??гьы илымшацзар ?алап ии?аз а?ара а?ара. Уи аб?ьар хк??еи рмеханизм??еи а?и?еит. Иара убас а?аирплан??еи а?а?а?ат?и анышь??еи рмодель??а рыла а?ыш?ара??а м?а?игон. Леонардо до Винчи, аиашазы, генииуп изу??ар алшоит. Леонардо диит Италиа Винчи а?ы?ан. Уи их?ы?ра аи?арак иаб и?аац?а р?ы ихигеит. Леонардо дх?ы?ы?ш?ан, ихах?ы еилар??ы, ила??а иа??а?а ды?ан. Леонардо иаб и?к?ын асахьа?ыхра аинтересс шимоу ианг?еи?а, уи иреи?ь?оу асахьа?ых?ы бзиа, ар?а?ы иахь дишь?уеит. ?нак Леонардо ир?а?ы исахьа?ы амаала?ь исахьа ?ихуеит. Уара сахьа?ыхы??ас усеи?ауп, ар?а?ы – уа?а сара асахьа ?ысх?ом”, – и??еит ар?а?ы. ?ы?рак ашь?ахь, Леонардо иаб ар?а?ы уа?а а?ара изысш?а?ом ??а и?беит. Уи и?к?ын ихигоит аха????еи, а?иаа??еи ??аауа, а?саа???а дрышькла?шуа, ур? рц?еижьы шеи?арт?у аилкаара дахьашь?аз, амеханизм??а рмодель??а ана?и?оз мыцх?ы аам?а ры??ир?уеит ??а и?хьа?он. Аха Леонардо ир?а?ы и?ы даанхеит цхыраа?ык иа?асабала. 25-шы??са ра?ара иара и?ы ды?ан. Нас ихала асахьа а?ыхра далагоит, ра?хьа Флоренции, нас Милан, Венециа, и?с?азаара а?ых?ан – Франциа. Леонардо идеиа??а асахьа?ыхы?ц?а а??ыр?ы рсахьа??а р?ы рхы иадырх?он. Иара, – сара ур? а?ыс?алоит. Дара ур? хыр?ылаалааит, – и??он. Абасала, ирац?а?ам ари асахьа?ых? ду??а и?ынхаз асахьа??а. Аидеиа??а рац?аны иман, ирац?оуп уи карандашьлеи меланлеи иа?и?аз аескиз ссир??а. Леонардо исахьа??а убас и?ш?оуп, ур? амузыка еи?ш, еи?а??ашьа рыма?ам. (Картины Леонардо так красивы, что их так же трудно описать, как прекрасную музыку). Асахьа??а р?ы ауаа рха???а даара и?аулоуп. Уи алашараеи агагеи да?акала (?ыцла) ихы иаирх?еит иперсонажц?а еи?а и?сабарат?ны, ишы?а???ьаз иааир?шырц азы. Исахьа??а руак ?Мона Лиза? ахь?уп. Ари ачча?шь з?ы??у а???ыс лпортре? ауп. Апортре? ари а???ыск лха?а иа?еи?еит. Аха Лео - нарда уи апортре? убас иг?а?хеит, ихазы иаанижьырц и?беит. Уи Франциа?а иманы дцеит. Ара а?ых?т?ант?и ашы??с??агьы ихигеит, Франциат?и акрал и?ы а??ынрат? сахьа?ых?ыс ды?ан. Уаж?шь?а ари асахьа – Парижт?и Лувр а?ы х?ы а??ам?а хазына??а ируакуп.
Леона?рдо ди сер Пье?ро да Ви?нчи диит (итал. Leonardo di ser Piero da Vinci[1]; 1452 шы??са мша?ымза 15 рзы , Анкиано а?ы?а, Винчи а?ала?ь х?ы? азааиг?ара, Флоренциа иац?ыхарамк?а —1519 ла?арамза 2 рзы, Кло-Лиусе азамок Амбуаза азааиг?ара, Турень, Франциа) — италиат?и асахьа?ых?ы (а?ыхан?а?, аскульптор, архитектор) а?арауа? (анатом, а?сабара??аа?), а?ыца?шьга?, аш???ы??ы, амузыкант, И?араку Аи?аира а?азара иналукаа?а аха?арнак, "здырра ?баау ауа?ы" (лат. homo universalis) изы а?ыр?шы бзиа.
Анысм?а
[аредакциазура | акод аредакциазура]Ах?ы?ра
[аредакциазура | акод аредакциазура]
Леонардо да Винчи диит 1452ш. мша?ымза 15 рзы Анкиано а?ы?а, Винчи а?ала?ь х?ы? азааиг?ара, Флоренциа инац?ыхарамк?а "асаа? х?а рзы, уахынланы", 22:30 рзы (?аам?азт?и аам?а?хьа?арала). Леонардо иабду Антонио да Винчи (1372-1468) имшын?а?ны абас еи?ш и?оу азг?а?а ануп: ?Асабша?ны, уахынла асаа? х?а, мша?ымза 15 рзы дии? смо?а, с?а Пьеро и?а. А?к?ын Леонардо ихь?ыр?еит. Уи аб Пьеро Бартоломео дина?ит?. Иара ?аац?ас иман 25 ш. зхы?уаз анотариус Пьерои (1427-1504), уи бзиа иибоз анха? ?ы??а Катеринеи. Леонардо и?с?азаара ра?хьат?и ашы??с??а иан л?ны ихигеит. Иара иаб хара имгак?а амал змаз, зыхь? нагаз ?ы??ак ???ысс дигеит, аха ахшара рхылым?ит, убри а?ынт? Пьеро хышы??са зхы?уаз и?а аа?ара дигеит. Зан ил??ы?хаз Леонардо и?с?азаара зегьы иан лха?сахьала ашедевр??а ра??ара ихы азикит. Иара ус?ан иабду и?ны ды?ан.
Аренессанс аам?азы ус иа?ын, италиат?и а?аац?ара??а р?ы аганахьт?и рыхшара рх?ы???а ирхыраа?алон. Винчи а?ала?ь а?ны инхоз зхы?ша ы?аз ауаа Леонардо а?хьа?ат?и илахьын?а анырра ар?еит.
Леонардо 13 ш. анихы?уаз, иан?са ахшараиура дахы?сааит. Иаб ?а?хьа ?х?ыс дигеит, аха иаарласны и?ш?ма ды?суеит азы деибахеит. Иара 77 ш. ни?ит, ?шьынт? а??са ааигахьан, 12-?ык ахшара иман. Аб Леонардо абшь?рала иааргоз азанаа? дади?хьаларц далагеит, аха а?к?ын азиндырра з?лым?ара аим?еит, мап ац?икит.
Леонардо ишаабац еи?ш, аж?ла имамызт; ?да Винчи? иаанагоит (шь?рала) Винчи а?. а?ынт? ??а. Ихь? на?а - итал. . Leonardo di ser Piero da Vinci, да?акала иа???озар, ?Леонардо, ?а?ыр з??у Винчиат?и Пьер и?а? ??а.
Амедуза а?ырак иазку алегьенда
[аредакциазура | акод аредакциазура]"Е?а еицырдыруа а?ыхан?а?ц?еи, ары?шьшьа?ц?еи, аргыла?ц?еи ры?с?азаарт? м?а" дахьахц?аж?о, Вазари и??оит, нха?ык Леонардо иаб дыши??аз асахьа?ых?ы ди?шаарц, уи ихагьежьу ам?т?ы ?ырак асахьа??а ани?арц. Пьер ам?т?ы ?ырак и???ын ии?еит. Леонардо и?беит Амедуза горгона ахы ?ихырц, уи асахьа ах?а?шц?а анырра ????а рна?арц азы акаркалмыш?, ама?, ар?у, ах?ац у??а рх?амц??а ихы иаирх?еит, ?ур? рызегьы еиуеи?шымк?а реинырнаалаарала амамырш?ага ?аас?а а?и?еит, уи иахыл?уаз а?сы? ш?амны, а?ауа амцабз алнар?ьо?. Ал?ш?а иара дшазы?шыз аас?агьы иеи?ьхеит: Леонардо иусум?а даналга ашь?ахь иаб ианиирба, иаб дш?еит. А?а ус иеи??еит: ?Ари а??ам?а иара зззы?а?оу ама? аура иазкуп. Иганы иара иш??, а?азара а?цам?а зызкыз уи ауп а?ныт??. Пьер Леонардо иусум?а анха?ы иим?а?еит: аж?-мыж? з?иуаз а?? да?а ?ыракык изааих?еит. Амедуза асахьа зныз а?ырак Леонардо иаб Флоренциа и?иит ш?рдукатк ??а. Излар??о ала, ари а?ырак Медичи р?аац?а рахь ииасит, иара аны?, Флоренциа азинмчы змаз а?ш?мац?а и??гылаз аж?лар а?ала?ь иалырцеит. Акыршы??с??а рна?с, акардинал дель Монте Амедуза Горгона асахьа Карава?ьо и?ы а?еи?еит. Аталисман ?ыц Фердинанд Медичи I и?а ???ыс данааига ?ам?ас ии?еит.
Верроккьо и?азар?а
[аредакциазура | акод аредакциазура]1466 ш. рзы Леонардо да Винчи Вероккьо и?азар?а?ны дрыдыркылоит асахьа?ых?ы и?а?ы иа?асаб ала.
Вероккьо инап?азар?а ус?ант?и Италиа аинтеллектуалт? центр а?ны и?ан, Флоренциа а?ала?ь а?ы, ари Леонардо агуманитарт? ??аара??а р?аразы алшара ина?еит, иара убас атехникат? шьцылара??акгьы и?оит ара. Иара и?еит а??а??ан?ара, ахимиа, аметаллургиа, аиха, аги?с, асах?ан аус рыдулашьа. Убри ина?ыданы инапы рылакын асахьа?ыхра, а?ыхан?а, амодель?а?ара. Анап?азар?а?ны Леонардо еи?ш а?ара р?он Перу?ьино, Лоренцо ди Креди, Аньоло ди Поло, аус иуан Боттичели, лассы-лассы инеиуан еицырдыруаз а?азац?а, Гирландаио еи?ш и?а??аз. Ана?с, Леонардо иаб иара и?азар?ахь аусура даниаига ашь?ахьгьы,

Верроккьо аус ицура дша?ыц да?ын.
1473 ш.рзы 20 ш. зхы?уаз Леонардо да Винчи Ац?ьа Лука и-Гильдиа?ны а?аза икфалификациа иоуеит.
Изиааиз ар?а?ы
[аредакциазура | акод аредакциазура]Вероккьо исахьа ??ьырса а?и?аахра?. Армарахь -амаалы?ь (арамарахьт?и ?а?ат?и ак?акь)- Леонардо инапы и?ы?ыз а??ам?а.
XV- т?и аш?ышы??сазы а?ауа иалан антикат?и аидеал??а реи?еира иазкыз аидеиа??а. Флоренциат?и Академиа?ны Италиа иреи?ьыз ахшы???а а?азара ?ыц атеориа??а а?ыр?он. Ар?иара знапы алакыз а?ар еиуеи?шым аимак-аи?ак??а м?а?ыргон. Леонардо еилашуаз ауааж?ларрат? ?с?азаара даламызт, шамахамзар, а?азар?а ды?ны?ны и?аломызт. Атеориат? еи?агылара??а раам?а имамызт, и?азара есааира иазир?ауан.
Зны, Верроккьо и?ы асахьа ??ьырса а?и?аахра? ан?ар?а, иара Леонардо амаалы?ьц?а ?ы?ьа рахьт? руа??ы и?ыхра иара иди?еит. Ус?ант?и аам?азы ус и?ан: ар?а?ы и?а?ы-ицхыраа? диваргыланы аус иуан. Зегь раас?а з?ыба? бзиаз, еи?а аусура иазы?а??а?оз ирыд?ахон еибгаз асахьа ах??ак анаг?ара. ?ы?ьа амаалы?ьц?а, Леонардеи Верроккьеи и?ырхыз, ар?а? иаас?а а?а?и дшеи?ау аадыр?шит хьа??а-?а??арада. Вазари излаи?уа ала, Верроккьо дшанханы и?ыц? ахькаирш?ыз, уа?агьы уи нахыс а?ыхан?ахь дымгьежь?еит.
Амила?т? музеи, Краков
Азанаа??азарат? усура, 1472-1513
[аредакциазура | акод аредакциазура]
- 1472-1477 шш. рзы Леонардо аус рыдиулон асахьа??а ??ьырса а?и?аахра?, ?Аж?абжь бзиа??ара?, ?Аш?? зку Мадонна? (?Мадонна Бенуа?).
- 1470 - т?и ашы??с азбжазы иа??ан ?Мадонна с цветком? (?Мадонна Бенуа?).
- 24 ш. зхы?уаз Леонардои да?а х?ык ар?арц?еи а?барат? усеилыргара иаларгалеит ма?алат?и мыцла ахарад?арала, аха ириашан. Абри ах?ыс ана?с и?с?азааразы еилкаау ма?уп, аха и?оуп адокумент??а 1476-1481 шш. рзы Флоренциа ихат? ?азар?а шимаз ат?ы з??о.
- 1481 ш. да Винчи и?с?азаара?ны ра?хьа?а ак?ны инаиг?еит и?ар?аз аусум?а ду – а?ат?нагар?а? ха?сахьа ?Адыр?ц?а (анц?а) иашьапкраан)? (ихырк?ша?ам) Флоренциа иац?ыхарамк?а и?аз Сан Донато а Систо амонастыр азы. Иара убри ашы??с азы ихацыркын "И?шьоу Иероним" аусум?а.
- 1482 ш. Леонардо, Вазари иаж?а??а рыла, аба?хат?ра ду злаз музыкантны дызла?аз ала иа?и?еит а?хы асахьа змаз ара?ын лира. Лоренцо Медичи уи Милан?а дд?ы??и?еит, Лодовико Моро иахь абжьа?аза?ык иа?сабала, алира ?ам?ас иц?аны. Иара убас?ан нап аркын Франческо Сфорц изы а?ы аба?а аус адулара.
- 1483 — ихацыркын аусум?а ?Мадонна а?ы?ь а?ны (в гроте)?
- 1487 — а?рыгат? машьына -орнитоптер, а?саат? ?ырра шьа?ас измаз аус адулара.
- 1489—1490 — асахьа ?А?ш?а? зку а???ыс?
- 1489 — ахыба???а ранатомиат? сахьа??а
- 1490 — асахьа " Амузыкант ипортре??. Франческо Сфорц иба?а аныш?а?шьт? модель наг?оуп.
- 1490 — Витрувиант?и ауа?ы —еицырдыруа асахьа, зны-зынла аканонт? еизыш?ара??а ??а изышь?оу
- 1490—1491 — иа??оуп ?Мадонна Литта?
- 1490—1494 — ихырк?шоуп ?Мадонна а?ы?ь а?ны (в гроте)?
- 1495—1498 — афреска аус адулара "Ма?алат?и уаххьа? , Милан, Санта-Мариа делле Грациа аамонастыр а?ны.
- 1499 —Милан Лиудовик XII франциат?и ирх??а??а ирымпы?архалеит, Леонардо Милан аанижьуеит, Сфорц иба?а амодель ааха ????а а?оуп.
- 1502 — архитектори аррат? н?ьныри ра?асабала Чеза Бор?ьиа и?ны ама?ура далалоит.
- 1503 — Флоренциа?а ахын??ра
- 1503 - афреска ?Ан?ьари аибашьра?ны(Ангиари а?ны)? азы акартон, иара убас асахьа ?Мона Лиза?
- 1505 —а?саат? ры?ырра азг?а?а??ак
- 1506 — Милан?а ахын??ра, Фарнциат?и а? Лиудовик XII (ус?ан а?адат?и Италиа иахыла?шуаз, ш?ах?. Италиат?и аибашьра) и?ны ама?зура ахысра
- 1507 — ауа?ыт?ы?са ила??а реи?арт?ышьа а??аара
- 1508—1512 — Милан амаршал Тривульцио изы а?ы аба?а аус адулара
- 1509 — И?шьоу Анна аныхабаа?ны асахьан?а??а
- 1512 — ?Автопотре??
- 1512 — Рим?а аиасра папа Лев X инапа?а?а а?азаара
Ихат? ?с?азаара
[аредакциазура | акод аредакциазура]Леонардо а?ызц?еи а?а?ц?еи рац?а?ны иман. Абзиабара аганахь ала и?абыргу адырра?ара??а ы?ам, избанзар Леонардо ихат? ?с?азаара ??ахын. А?аац?ара дала?амызт, а??сеи иареи реизы?азаашьа??а еилкаам. И?оу г?аанагара??ак рыла, Леонардои Лодовико Моро иалкаан бзиа иибоз, Чечилие Галлерани иареи еимадан, уи лха?сахьоуп еицырдыруа исахьа ?А?ш?а? зку а???ыс? а?ны иаар?шугьы. Вазари иаж?а??а рна?с, г?ы??ык авторц?а иазг?ар?оит, Леонардо и?а?ц?а р?ынгьы аинтимт? зы?азаашьа шимаз, аха уи зыр?абыргуа иарбанзаалак акы ы?ам. Да?а ?ьоукых излары?хьа?о ала, абзиабара ?ьаргьы имамызт, уи а?с?азаара з?лым?ара аи?омызт ??а, а??аареи а?азареи рус ?ыж?ара аи?он ??а.
Ир??оит, да Винчи ак?ац ифомызт ??а ( Андреа Корсали ?ьулиано ди Лоренцо Медичи изи?уаз асалам ш???а?ы индуск ди?ир?шуеит, ак?ац зымфоз). Да Винчи инысым?а ?ыз?аауаз 70-?ык авторц?а рахьт? ?ы?ьа иазг?ар?оит авегетарианрахь аз?лым?ара шааир?шуаз, х?ык Корсали исаламш???ы а?ынт? ацы???аха??а ааргон. Да Винчи идыр??алоз ахшы??ак: "Ауа?ы а?ынчра и?ахызар, избан а?ст???еи а?саат???еи ахац и?акны изимоу?.. ауа?ы а?ст???а дра?уп, ур? г?ымбал?ьбарыла и?аирхоит. ?ар? зы?сы ?аны ины??оу ныш?ын?ра??оуп! Сан??ы?ш?аз инаркны ак?ацфара мап ац?ыскхьан",-иаагоуп Дмитри Мережковски ироман англыз быз. а?ынт? аи?агахьт? ?Воскресшие боги. Леонардо да Винчи?[
Леонардо бзиа ииба??оз ирхы?хьа?алоуп афат??а?ареи ?азарыла аиш?а архиареи. Милан, 13 ш. инарзына?шуа а??ынра?ы им?а?ысуаз аиш?ачара??а хыла?ш?ыс дрыман. Ах?ы?а?а?ц?а рус зырманш?алоз афат? ?а?ага харх?ага??ак а?шьигахьан. "Леонардо и?ынт?" иоригиналт?у афат? хкы - иж?у ак?ац ?а?аны ихыхны, хыхь ау?ра?ых хк??а а???аны, - а??ынрат? аиш?а-чара??а раан акыр?а ирыла??ан и?аз ак ак?ын.
А?ых?т?ант?и ашы??с??еи и?среи
[аредакциазура | акод аредакциазура]Кло - Лиусе а??ынра?ы Леонардо и?сыба? ахьамадоу
Амбуазе и?оу Леонардо иба?а
А? Франциска I папа Лев X Болонье реи??ш?ара Леонардо далах?ын, ах?ыс м?а?ысуан 1515 ш. ?хын?к?ынмза 19, рзы. 1513-1516шы??с??а рзы Леонардо дынхон Бельведер, аус адиулон асахьа ?Иоанн А??аах?ы?.
Франциск а?аза ад?а ии?еит еи?а?уа амеханикат? алым аконструкциа а?а?аразы, аг?ыш?ы а?ынт? а?ыш??ыш аа?ы?уа. И?алап, ари алым Лион даны?аз а? а?сш?а иана??озар, мамзаргьы папа и?ц?аж?ара??а раан ахарх?ара амазаргьы.

1516 ш. рзы Леонардо аа?хьара иоуит афранцыз крал и?ынт?, уа Кло-Лиусе иа??ынра?ы дынирхеит (ароуп Франциск I их?ы?ра ахьым?а?ысыз), Амбуз икралт? ??ынра инац?ыхарамк?а. Акралт? сахьа?ых?ы, ан?ьныр, архитектор ??а аофициалла их?аз ахь? азы Леонардо шы??сыкт?и арента зы?ь екиу иоуан. Уаан?а Италиа Леонардо ан?ьныр ??а ахь? имамызт. Леонардо, афранцыз крал ибзоурала ?иг?ы ззы??оз азг?ышьреи, ах?ыцреи, ар?иареи рзы аха??и?ра? зауыз, ра?хьат?и италиат?и сахьа?ых?ымызт. Иара иа?хьа ари а?ыза а?а?ыр рыман Андреа Солариои Фра ?ьованни ?ьокондои. Франциа Леонардо шамахамзар д?ыхуамызт, ?азарыла а??ынрат? ны??ат? усм?а?гат???а, Роморантен ахан ?ыц а?ны а?иас ахырхар?а а?сахра аплан, Луареи Сонои рыбжьара аканал апроект, Шамбор ахан а?ны ихадоу ?-халар?ак змаз амардуан р??ы реи?каара инапы алакын.
И?с?азаара иал?ра ?ышы??са шагыз а?аза иар?ьа напы дысит, цхыраарада ииулак дны??он. Леонардо Амбуазе хышы??са аиар?а даман. 1519 ш. мша?ымза 23 рзы ауасиа? нижьит, ла?арамза 2 рзы, 68 ш. дшыр?агылаз и?а?ц?еи ишедевр??еи рыг??аны Кло-Лиусе ахан и?с?азаара дал?уеит.
Леонардо да Винчи и?сыжыр?а Амбуаз ахан а?ны.

Вазари иаж?а??а рыла, да Винчи и?с?азаара дал?ит и?ыза г?акьа акрал Франциска I инапа?ны,. Зыг?рагара ма?у, аха Франциа алар??ара ду змаз алегьенда Енгр, Ангелика, Каумфан у??а а?ыхан?а?ц?а а??ыр?ы рсахьа??а ирны?шит. Леонардо да Винчи аныш? дамадоуп Амбуаз ахан а?ны. А?сыжыр?а иахагылоу аха?? а?ны абас еи?ш и?оу а?ыра ан?оу и?ы?ааны: "Ари амонастыр а?ны??а Леонардо да Винчи и?сыба? амадоуп Афранцыз кралра асахьа?ых?ы ду??а, ан?ьныр , архитектор.
Леонардо и?ынхаз и?а?ы, и?ыза Франческо Мельци иоуп, 50 ш. инарзына?шуа а?аза и?ынха ахыла?шра аи?он, уахь иа?анакуан (асахьа??а рна?с) ама??ах???а, абиблиотека, 50 ныз?ь инарзына?шуа еиуеи?шым атема??а ирызкыз аоригиналт? документ??а, ?аз?агылоу аам?азы ур? рахьт? еи??хаз хы?ьара ишаны х??ак ауп. Егьи и?а?ы Салаии има?у?и ирзынхеит Леонардо и?ах?а?ра??а рыбжа рыбжа.
Аихь?ара??а
[аредакциазура | акод аредакциазура]А?азара
[аредакциазура | акод аредакциазура]Леонардо ра?хьа иргыланы деицырдыруеит сахьа?ых?ык иа?асабала. Убри адагьы, да Винчи скульпторны ды?ан ??а у??аргьы алшоит р??оит. Перу?ьи ауниверситет а?ныт?и а??аа?ц?а ?ьанкарло ?ьентилинии Карло Сисии изшьа??дыр????о ала, 1990 ш. рзы иры?шааз атерракотт? хы за??ык ауп ?ара ??ын?а иаа?аз Леонардо да Винчи искульптурат? усум?а??а рахьт?. Аха Да Винчи и?с?азаара еиуеи?шым аам?а??а рзы ра?хьа иргыланы н?ьнырс мамзаргьы ?арауа?ыс ихы и?хьа?он. А?ыхан?ат? ?азара уи а?ара аам?а азикуамызт, дагьахыццакуамызт аусура. Убри а?ынт?, Леонардо исахьа?ыхрат? и?ынха хы?хьа?арала ирац?ам, иусум?а??агьы ж?пакы ы?ит, и?оуп а?хас?а ????аны изаузгьы. Аха адунеит? сахьа?ыхрат? культура?ны илагала ду акыр?а а?анакуеит, Италиат?и Аи?аира агениц?а ж?пакы рыбжьарагьы. Иара иусум?а??а иабзоураны а?ыхан?а а?азара ха?абзиала а?иара ?ыц ахь ииасит. Леонардо иа?хьа и?аз Ренессанс асахьа?ыхы?ц?а абжьараш?ышы??сат? ?азара а?ыдара??а ж?пакы мап ац?ыркуан. Уи ареализм ахь ахы кыдын, ус?ан изыхь?ахьаз рац?ан аперспектива, анатомиа а??аара?ны, акомпозициат?

шьа??гылара??а ры?ны еи?а аха??и?рагьы ц?ыр?хьан. Аха, а?ыхан?ара аганахьала, ш?ыгала аусура аганахьала, асахьа?ыхы?ц?а акыр?а и?а??ан, рхы иа??и?мызт. Асахьа?ы ац?а??а ама??ар н?ыр??ыцааны иаанар?шуан, ан?ам?а иш?ыз асахьа а?шра аман. Леонардо и?ыцыз а?ыхан?ат? техника дазнеит иагьалаир??еит. Иара и?ны ац?а??а ахы иа??и?уп, избанзар убас ауп ?аргьы иша?бо. Иара дазнеит алашара а?ауа и?са?ьаны, ир?сы?ны ала?ареи сфумто – ах?а?ш?и иаар?шу ама??ари рыбжьара ал?а??а рц?ыргареи, ари а?шш???а реи?агылареи ац?а??а??еи дыр?сы?уан. Абасала, а?ыхан?а а?ны ареализм зха?абзиара ?аракыз а?а?арахь ииасит.
Леонардо зегь ра?хьа еилкааны и??еит аж??ан зиа??оу. "А?ыхан?а" захь?у аш???а?ны, иара и?уан: "Аж??ан аиа??ара Адгьыли хыхь и?оу аи??а??ареи рыбжьара и?оу ирлашоу а?ауа ах??а???а рыж?пара иабзоураны ишьа??гылоит" ??а.
И?лап, Леонардо иавтопотре? ак????ьоуп ззу??аша ак гьы аанимыжь?еит. А?арауаа аг?ы?бара роуит сангинала и?у еицырдыруа Леонардо иавтопотре? (1512-1515шш. иры?анакуеит ??а ишьа??ыргылоу) иаж?ра ашы??с??а рызт?и исахьа аазыр?шуа ус и?оуп ??а. Иры?хьа?оит, ари ?Ма?залат?и уаххьа? азы и?у апостол ихы аетиуд ??а. Асахьа?ых?ы иавтопатре? азы аг?ы?бара XIX аш?ышы??сазгьы и?ан, а?ых?т?ан уи ат?ы и??еит Леонардо и??аараз знапы алакыз аспециалист дуц?а ируа??кыз апрофессор Пьетро Марани. Италиат?и а?арауаа а??ам?а ?ар?еит Леонардо да Винчи заат?и иавтопотре? шы?шаау азы. Уи аарта ?аи?еит ажурналист Пьеро Ан?ьел.
Леонардо ?азарыла алир а?ны дых?маруан. Милан а?бар?а?ны Леонардо иус ианах?а?шуаз, музыкант иа?асабалоуп дшарбаз, сахьа?ых?ык мамзаргьы ?ыцаарт?ык иа?асаб ала ак?ымк?а.
А??аарадыреи ан?ьнырт? уси
[аредакциазура | акод аредакциазура]Иа??ам?а??а рахьт? акыза??ык азха?ара зауз – амц?азт? тапанча азы и?а?аз асапа? ауп. Ра?хьа ас еи?ш и?аз атапанча алар??ара амамызт, аха XVI-т?и аш?ышы??са азбжазы аамс?ац?а рыбжьара ирыла??еит, еи?аракгьы а?ыуаа р?ны. Леонардо да Винчи атапанчазы амац?аз ца?ха иа?шьигаз ац?ыр?ра, XIX -т?и аш?ышы??сазгьыы ахарх?ара ду аман.
Леонардо да Винчи а?ырра иа?аз ама?а??а ры??аара дашь?ан. Милан иара асахьа?ыхым?а??а рац?аны и?аи?он, еиуеи?шым а?саат? хк??а, ах?ыл??ыс??а ры?ыррат? механизм ?и?аауан. Убри ина?ыданы а?ыш?ара??агьы м?а?игон, аха ур? зегьы ал?ш?а рыман ??а и?амызт. Леонардо даара и?ахын а?рыгат? аппарат аргылара. Иара ус и??он: "Зегь здыруа, зегь илшоит. Исзеилкаар – ам??ыж??а??агьы ?алоит!". Ра?хьа Леонардо а?ырра апроблема аус адиулон ам??ыж??а??а рхарх?арала, ауа?ыт?ы?са ижьыш?т? мчы ахарх?арала аусура алиршон: Дедали Икари раппарат аидеиа. Ана?с иара дазх?ыцит убас еи?ш и?аз аппарат аргылара, ауа?ы дад??аламк?а, ихы да??и?ны ам?а?гара илшо. Ари а?аирплан аидеиа ауп.
Леонардо да Винчи аппарат хаг???ылат?и а?ырреи арт?ареи аус адиулон. Хаг???ылат?и а?ырра?ны ?ornitottero? Леонардо иазг?аи?он амардуан ах?ланагало а?а?ара. Ус еи?ш и?аз а?ыр?шт?ы и?ана??еит а?сабара: ?уах?а?ш аха??т? уах?амаж??ыс, адгьыл и??т?аз, аха ашьап??а ахькьа?у азы ишзы?мы?рааз; а?ырра иана?у аам?азы амардуан ?ыг, а?бат?и ан?ам?а?ы хыхь ишарбоу еи?ш… убас и??раат?уп адгьыл а?ныт?; ар? амардуан??а шьап?ас ахарх?ара рымазароуп...? Ат?ара иазкны и?уан: ?Ар? ахыц??а, амардуан ашьа?а?ны иарку, ауа?ыт?ы?са ишьац?кьара??а р?ын?еи?ш харх?ара рымоуп, ауа?ы ур? дры???алоит, ашьх?а ?аракы ишьа?аны ды?аргьы иц?еижь зегьы а?шыннакыло еи?ш?.
Леонардо да Винчи иоуп алашарбагат? труба (ателескоп) ра?хьат?и асхема а?шьызгаз ?-линзак а?аны (уаж?ы Кеплер системала алабарат? труба ??а ауп ишырдыруа). ?Атлантикат? зак?анеидкыла? анапыла?ыра?ы, 190а б?ьыц а?ны ан?ам?а ы?оуп: "Абла саркьа??а (ochiali) ?а?а абла??а рзы, Амза дуны иубарц азы" (Leonardo da Vinci. ?LIL Codice Atlantico…?, I Tavole, С. А. 190а),
И?алап, Леонардо да Винчи иак?зар ра?хьа?а ак?ны аус адызулаз а?иас шлеиуа аар?шны а?шьар??а реи?а?разы амасса аи??ырхара имариа?оу азак?ан аформа, , аха уи аформула еилкааны иахьаар?шымыз азы ари акритика азын.
А?оурых а??аара знапы алаку а??ыр?ы, иа???ап П. Диуем, К. Трусделл, Г.К. Михаилов да Винчи имеханикат? лы?ш?а??а акыр роригиналрзы аг?ы?бара рымоуп.
Анатомиеи амедицинеи
[аредакциазура | акод аредакциазура]И?с?азаарат? шы??с??а ры?ны??а Леонардо да Винчи з?ьыла анатомиа иазкыз азг?а?а??еи асахьа??еи ?аи?еит, аха иусум?а??а икьы?хьуамызт. Ауаат?ы?сеи а?ст???еи рц?еижь??а ??аны, аба?еибаркыреи ры?ны??ат?и ар??арах??а рибы?ашьа да??ш?аны иааир?шуан, ах??а х?ы???агьы нала?аны. Аклиникат? анатомиа апрофессор Питер Абрамс иг?аанагарала, да Винчи и??аарат? усум?а??а 300 ш. ?хьа?а иа?ыргеит, акыр иеи?ан еицырдыруа ?Греи ианатомиа? (XIX аш?. аклассикат? р?агат? ш???ы).
А??ам?а??а
[аредакциазура | акод аредакциазура]А??ам?а??а рсиа, Леонардо да Винчи иит?у, иара убас ихь? иад??алоу:
- Апарашиут
- Амац?азт? ца?ха
- Амаланы??а
- Атанк (Леонардо итанк)
- Ар рзы еи?а?уа ац?а??а
- Апрожектор
- Ары??ьага (катапульта)
- Аробот ( Леонардо иробот)
- ?-линзак змоу ателескоп
Ах?ыц?ы
[аредакциазура | акод аредакциазура]?Ма?алат?и уаххьеи? ??ьокондеи? ра??а?ы х?ыц?ык иа?асабалагьы ихы ааир?шит, заа асахьа?ыхрат? ?ыш?а теориала а?а???ыркра ша?ахыз дазнеины: ?Дыррада а?ыш?а иахысуа, а?с?ы мкык?а, акомпосда ам?а и??ло амшынуаа иреи?шуп...а?ыш?а еснагь атеориа бзиала шьа?ас иамазароуп?.

Асахь?ых?ы и?ихуа ама??ар??а рсахьа нар?ауланы а??аара ша?аху азг?а?аны, Леонардо да Винчи иазг?а?а??а зегьы амшын?а иани?он, уи дахьцалакгьы ицын. А?ых?т?аны ари аинтимт? мшын?аны и?алеит, адунеит? литература?ы зеи?ш ы?ам ак?хеит иаргьы. Асахьа??а, а??а??ан???а, аескиз??а зегьы азг?а?а??а рыцын, архитектура, амузыка, а?сабарадырра, арра-ан?ьнырт? ус??а у??а аз?аара??а ирзыкны; ур? зегьы еиуеи?шым ах?ам?а??а, афилософиат? х?ыцра??а, аллегориа??а, иара убас алаф??ара??а, аж?амаана??а. 120 ш???ы еидыркыло ан?ам?а??а инеи?ыху аенцциклопедиа дук азы материал рг?ылоуп. Аха иара их?ыцра??а ран?ара дашь?амызт, уимоу има?аз ан?ам?а??а ?аи?он, иахьа уаж?раан?агьы ур? а?ых?ан?а р?акы еилкааны ишьа??ыргылам.
А?абырг а?ыш?ароуп шьа?ас иамоу ??а азха?аны, Леонардо да Винчи аж?ала мацара ак?ымк?а, абстрактт? логикат? формула??еи адедукциеи иазг?ышьуаз аш?ышы??сабжьарат? схоластика ааха ????а аи?еит. Леонардо да Винчи изы ибзианы ац?аж?ара - ииашаны ах?ыцра аанагоит, а??ы ихьы?шымк?а ах?ыцра, авторитет??а азг?азым?оз аж?ыт??ат?и ауаа реи?ш. Леонаридо да Винчи афеодал- абжьараш?ышы??сат? культура иахыл?уаз ашь?ыбжь - асхоластика мап ац?икуеит, иара убас аг?ы?алалра, аж?ыт??ат?и авторитет??а ирым?ахырх?оз макьана имш?ыцыз абуржуазиат? х?ыцра??а. Ш???ыла мацара а?ара мап ац?куа, а??аарадырреи а?азареи рхы??кы ама??ар??а рдырроуп, реилкаароуп ??а азг?а?о, Леонардо да Винчи а?арауаа рахь Монтен и?аи?оз а??ны??а??а азг?аи?ахьан заа, Галилеи Бекони р?ын?а ш?ышы??са ра?хьа а?ыц ??аарадырра??а иааиртуеит.
А??аара бжам?амуп а?ыш?а зцым, уи наг?аны ахырк?шара залыршахом..
Ауа?ыт?ы?са им?а?игахьо а??аара??а иашоуп ??а узрыз??ом, аматематикат? шьа??ыр????ара рымамзар. Ах?ыцра??а ры?ны зхы ы?ызхуа, иара убас уа ин??о а??аара??а ?абыргуп у??ар, уа сызу??ша?а?хом, избанзар, х?ыцрала мацара еибарку ахц?аж?ара??а а?ыш?а зцым, иашала еибаркым.
Алитературат? ?ынха
[аредакциазура | акод аредакциазура]Леонардо да Винчи илитературат? ?ынха ду ?ара ?амш??а р?ын?а хара б?ьара иаа?еит, арма напыла иан?аз напыла ?ыра??а ры?ны. Леонардо да Винчи ц?а??акгьы имкьы?хь?еит, аха г?аныла а?хьа?ц?а дрымадан, и?с?азаара а?ых?т?ант?и ашы??с??а зегьы иусум?а??а р?ыжьра дазх?ыцуан ( Trattato della pittura, 1-т?и а?ыжь., 1651).
Леонардо да Винчи и?с?азааара данал? ашь?ахь иара и?ыза-и?а?ы Франческо Мельци ацы???аха??а рг?ылихит а?ыхан?а иазкыз, ана?с еидикылеит "А?ыхан?азы атрактат". Леонардо да Винчи инапыла?ырат? ?ынха акьы?хь абеит XIX—XX ш?ышы??са??а рзы. А??аарадыррат?и а?оурыхт?и ?акы ина?ыданы уи асахьаркырат? ?ак ду амоуп, изла?у абызш?а ац?ьара иабзоураны. Аг?уманизм аиз?азы?ьара аам?азы инхоз, аиталиа бызш?а алатын бызш?а ашь?ахь иандыргылоз, Леонардо да Винчи ибызш?а ссир ус?ант?и ауаа хнахуан, (излар??о ала димпровзитароын), аха иара литеараторс ихы и?хьа?омызт, сышц?аж?о еи?ш с?уеит и??он; иара ипроза - XV аш?ышы??сазы аинтеллигенциа рц?аж?арат? бызш?азы ?ыр?шыганы и?ан, адидактикат? н?ам?а??а рпассаж??а ры?ны агуманистт? стиль апафос а?азшьа??а шырны?шуагьы.
Леонардо да Винчиа иаж?а??а сахьаркуп. Убас ?А?ыхан?азы атрактат? уаршанхоит а?ыхан?ат? апластикат? ха?са??а рыла (а?хы?ра дахьахц?аж?о ат?ы ???озар) акыр ибеиоу абызш?ала. Леонардо да Винчи и?аи?о ах??аа??а ры?ны иубо асахьа?ых?ы-а?ыхан?а? и?ышьа, иманера инаваргыланы инапыла?ырат? н?ам?а??а аж?абжь??арат? проза а?ыр?ш??а рац?оуп: абасниа, алафт? ?азшьа змоу аж?абжь??а, афоризм??а, аллегориа??а, а?а??ат???а. Абасниа??еи афацециа??еи ры?ны Леонардо да Винчи XIV аш?ышы??са иа?анакуа апрозаикц?а ирыцнеигоит, ифацециа??а ж?пакы Сакетти иновелла??а излареи?шым а??ара уада?уп.
Афантастикат? ?азшьа рымоуп аллегориа??еи а?а??ат???еи: Леонардо да Винчи абжьарат?и аш?ышы??са иа?анакуа аенциклопедиа??а р?ышьа??а ихы иаирх?он. Леонардо да Винчи иафоризм??а ры?ны а?сабара афилософиа?ы иаар?шуп аепиграмматикат? форма??а. Асахьаркырат? литература иара изы аутилитарт? ?азшьа аман, ??ыхар?ак иа?ызан.
Асахьа?ых?ы и?ынха?ны и?ыдоу а?ы? ааннакылоит атрактат?Ашахмат ах?марразы? (алат. ?De Ludo Schacorum?) - И?а??и?у Идамра ахь?ала и?оу амонастыр а?ныт? италиат?и амонах-математик Лука Бортоломео Пачоли иш???ы ла?ын бызш?ала и?уп. Атракт еицырдыруеит ?Аг??ы?ьра ухызцо? (алат. ?Schifanoia?) ??а. Атракт а?ны харх?ара змоу аиллиустрациа??а рых??ак Леонардо да Винчи ах??аа рыци?еит, а??аа?ц?а ?ьоукы ари аизга?ны иара иарбоу а?асабт???а иара ишьа??иргылеит ??а иры?хьа?оит.
Амшын?а??а
[аредакциазура | акод аредакциазура]Леонардо имшын?а??а р?ынт? иахьазы еи??ханы и?оуп 7000 б?ьыц, еиуеи?шым аколлекциа??а ры?ны. Ра?хьа х?ы зма?ам азг?а?а??а бзиа иибо а?а?ы, а?аза Франческо Мельци ит?ын, аха даны?сы ашь?ахь анапыла?ыра??а зегьы бжьа?ит. Ана?ст?и афрагмент??а ц?ыр?уа иалагеит XVIII—XIX аш?ышы??са??а рзы, Леонардо инапыла?ыра??а ж?пакы кьы?хьын Амброзиант?и абиблиотека ахыла?ш?ы Карло Аморетти ибзоурала. Ра?хьа иара зы?саз ала ирыдрымкылеит. А??ыр?ы ирзеилкаауамызт изак?ыт? мазароу ироуз. Аха а?арауаа автор данышьа??дыр????а, еилкаахеит, амбарт? (ааим?а??еи ахар?ь??еи ирызкыз) ш?????а, а?азара??аарат? ессе??а, анатомиат? сахьан?а??а, а??а??ан?а ?ьашьах???а, агеологиа иазку а??арра??а, архитектура, агидравлика, агеометриа, аибашьыгат? фортификациа, афилософиа, аоптика, асахьан?а атехника – а??ы имацара иши?анакуаз, авторс дшамаз.
Леонардо имшын?а??а ирну ан?ам?а??а асаркьат? сахьан?ара ?азшьа рымоуп. Леонардо амбидекстромын - ар?ьа напалеи?ш, арма напалагьы ды?уан. Ир??оит, иара и?-напык рыла еиуеи?шым атекст??а и?уан ??а. Еи?ара?ак иара иусум?а??а арма напала и?уан, ар?ьарахьт? армарахь. И??аара??а ма?азарц и?ахын ??а ры?хьа?оит а??ыр?ы. Ус ак?заргьы ?алоит. И?оуп "Леонардо ипочерк" ??а аилкаара.
А?а?ц?а
[аредакциазура | акод аредакциазура]Ленордо и?азар?а ид?ыл?ит а?а?ц?а -"Леонардоит???а".
- Амбро?ьо де Предис
- ?ьованни Больтраффио
- Франческо Мельци
- Андреа Соларио
- ?ьампетрино
- Бернардино Луини
- Чезаре да Сесто
Еицырдыруа а?аза и?а?ц?а раа?ара?ны и?ыш?а еидикылеит а?ыш?арат? бжьгара??а ры?ны. А?а?ы ра?хьа иргыланы аперспектива инапаы иааигароуп, ама??ар аформа ?и?аароуп, ана?с а?аза исахьа иа???ихроуп, ихи?аалароуп, аха?ара а?ынт? и?ыхлароуп, еиуеи?шым а?ыхан?а?ц?а ра??ам?а??а ?и?аароуп, убри ана?с ауп ихат? а??ам?а анап анаиркыша. " Ра?хьа ?напык ала аусушьа ?а, аццакра ас?а", - абжьгара ?аи?оит Леонардо. А?аза и??оит аг?ынкылара ар?иара ша?аху, еи?аракгьы афантазиа, еилкаам амцабз ац?аара??а рых?а?шра дазкны, и?ыцу, и?ьашьах?у аформа??а ?шаауа. Леонардо а?ыхан?а?ц?а а?сабара а??аара рыдигалоит, ама??ар??а зны?шуа асаркьа еи?ш ак?ымк?а. А?арауа? иа?и?еит аха?сахьа, аи?арт?ышьа, аш??ат?ы, а?ст???а, а?ла??а, аж??ан, а??а асахьа??а раар?шышьа ?арецепт??а?. Аестетикат? принцип??а инар?ыданы, а?аза ду иан?ам?а??а ирг?ылоуп анхарат? абжьгара??а асахьа?ыхы?ц?а ??ы?шц?а рахь.
"А?к?аж? Лиза дель 1503—1519
Лувр, Париж
?ьоконда лпортре?". итал. Ritratto di Monna Lisa del Giocondo)[1] - Леонарда да Винчи и?ыхым?а, и?ыхан?ат? а??ам?а??а ры?ны зегь реи?а еицырдыруа. Асахьа ан?ыхыз арыцх? ииашаны еилкаам (хы?хыр?а??ак рыла, асахьа ?ыхын 1503-1505ш.ш. ирыбжьанакыз аам?азы). ?аз?агылоу аам?азы асахьа ??ахуп Лувр. Издары?хьа?о ала, асахьа?ы дануп Лиза Герардини, абырфын ?ира знапы алакыз флоренциат?и ах?аах???ы Франческо дель ?ьокондо и?ш?ма???ыс.
Асахьа а??ара а?оурых
[аредакциазура | акод аредакциазура]Леонардо да Винчи ра?хьат?и италиат?и ибиографц?а иазг?ар?он ари аусум?а асахьа?ых?ы ир?иара?ны ?ы?с иааннакылоз ат?ы. "Мона Лиза" асахьа ан?ихуаз Леонардо да Винчи иусура дац?хьа?уамызт, и?ан егьыр? асахьа??а р?ыхраан иш?аи?оз еи?ш, ари даара иг?ац?ых?аны да?ын. Ари иаам?а зегьы а??ир?уан, ?Ангиари ам?ан аибашьра" аусум?а и?ахарш?аланы. Даара аам?а рац?а а??ир?ит, дхат?раны, Италиа дал?ны данцоз, иаргьы Франциа?а игоит, егьыр? иалкааз иусм?а??а ж?пакы реи?ш. Да Винчи ари апортре? акыр дад??алан, иара ана?и?оз, акыр дазх?ыцуан, "А?ыхан?азы атрактат", иара убас а?ыхан?а атехника иад??алоу егьыр? азг?а?а??а ры?ны, иубарц улшоит хым?ада "?ьоконда" иад??алоу абжьгара??а.
Вазари иаац?ам?а
[аредакциазура | акод аредакциазура]Ч. Маккари. Леонардо и?уеит ?ьоконда лпортре?. 1863 ш. Асахьа?ых?ы и?азар?а аар?шуп, ?ьоконда лг?ы лхадырш?уеит амузыкантц?а.
1550 ш, Леонардо да Винчи и?с?азаара данал? 31 ш. аа?уанеи?ш, италиат?и асахьа?ыхы?ц?а рнысым?а автор ?ьо?ьо Вазари, (1511—1574), и?уан, Мона Лиза (иааркьа?ны мадонна Лиза а?ныт?) афлорентиец Франческо дель ?ьоконда и?ш?ма???ыс шлак?ыз( итал. Francesco del Giocondo), Леонардо апортре? а?ыхра ?шьышы??са ша??ир?ызгьы, а?ых?т?анын?а аус адула?ам.
Ари а?ыхым?а дарбанзаалак имбарц залшом, а?азара а?сабара иахьын?а?ы?шуа збарц з?аху, ари азы алшара бзиа?аны ина?оит, избан ак?зар а?ыхан?а ак?ама?амара??а зегьы аны?шуеит. Убри а?ынт? абла??а ?ы?ь?ьаауеит, ац?аакырагьы рымоуп, зы?сы ?оу ауа?ы ибла??а реи?ш, ар? ак?ама?амара??а зегьы аба?хат?ра ду??а змоу а?аза иоуп раар?шра зылшо. Ала?ы?ь??а ауа?ыт?ы?са иц?еижь а?ны ишеиз?ауа еи?ш иаар?шуп, ?ьара иж?паны, да?а?ьара ира?аны, а?ын?а ак?зар, акыл??арс?а ?ш?а??а, иц?а?шьш?а, и?ш?арах?а иаар?шу, илаб?аб???ьоуш?а и?оуп. А?ы ма?к иаартуп, аган??а а?ьыш? ?а?шь??а р?ык?ыршоуп, иш?уп ??а ак?ымк?а, ц?еижьуп ??а аг?аанагара уоурт?. Ах?да уахьах?а?шуа иахьеисуа ашь?ыбжь уа?араш?а и?оуп. Ари а??ам?а зхаш?азымбо дарбан сахьа?ых?ызаалакгьы аш?ареи изц?ырнамгарц залшом, убас еи?ш и?уп.
Мона Лиза даара ды?ш?ан а?ныт?, асахьа ан?ихуаз, иара алир а?ны их?маруаз, аш?а з??оз, дзырлах?ыхшаз, лг?ы лхазырш?шаз ауаа идкыланы иман ??а ры?уеит. Леонардо иа??ам?а?ны Мона Лиза лычча?шь убриа?ара и?ш?оуп, анц?ахшак леи?ш уа?хьа даагылоит, уа?ыт??сат? хыл?шь?раны ак?ымк?а. А??ам?а ак?зар, зеи?ьы?ам акоуп, и?ьашьах?уп, избанзар а?с?азаара да?акалагьы изы?аломызт.
Вазари а?ьача?ьц?а р?оурых аци?еит ??а аг?аанагарагьы ы?оуп а?хьа?ц?а рзы. Вазари итекст а?ны иаар?шуп а?ьымшь??а лымкаала дрыхц?аж?оит, асахьа?ны ишарбам ала. Ас еи?ш аи?шымзаара ?алон, автор асахьа дахц?аж?озтгьы иара ишиг?алаш?оз ала, мамзаргьы да?а ?ьоукы реи?а??ам?а??а рыла. Але?сеи ?ьивелегов и?уеит, Вазари излаи??о ала, ?апортре? ?шьышы??са аус адиулон ??а и?оу аг?аанагара иац?аны и??оуп?: Цезар Бор?ь и?ынт? даныхын?? аахыс Леонардо Флоренциа уиа?ара ды?амызт, Цезар иахь дцаан?а а?ра далагахьазтгьы, Вазари и??он, х?ышы??са а?ра да?ын ??а?.
Иара убас, а?арауа? иазг?еи?оит, апатре? аусура ахьхырк?шам азы – ?апортре?, хым?ада, акраам?а а?ра да?ын, а?ых?т?ан?агьы инаганы ихырк?шан, Вазари ии??алакгьы, иара инысым?а?ны Леонардо даар?шуп идуу усум?ак хызмырк?шаз сахьа?ых?ык иа?асаб ала ? ??а.
З?лым?ара зу?аша фактуп, Вазари и?ым?а??а ры?ны Леонардо а?азара злаз, афизикат? феномен??а аазыр?шуа а?? иак?ны и?бах? ахьи??о, амодели асахьеи рыбжьара и?оу аи?шра ак?ымк?а. Абри ашедевр "афизикат?" ?ыдара асахьа?ых?ы и?азар?а а?аа?ц?а хнахит, Вазари и?ын?а ианаа?а 50 ш. рна?с ауп.
А?азара абзиаба?ц?а рыбжьара асахьа акыр ам?хак ?баан, Леонардо исахьа иманы Италиант?и Франциа?а 1516 ш. рзы дышцазгьы. Италиат?и ахы?хыр?а??а излар??о ала, убриижь?еи иара акрал Франциск 1 иколлекциа??а ры?ны и?ан, еилкаам ианба, насгьы ишиднагалаз, Леонардо асахьа а?аз?аз иахь изимырхын??ыз.
Да?акы
[аредакциазура | акод аредакциазура]Ж. О. Д. Енгр. Франциск I Леонардо да Винчи а?ых?т?ант?и и??ы?сыч?ара идикылоит ( Асахьа?ыхы?ц?а ра? и?с?азаара дал?уеит Фрациск 1 инапа?ны). 1818 ш. Пти-Пале, Париж.
И?алап, асахьа?ых?ы Флоренциа иусум?а дзалымгазаргьы, иара дахьцоз игеит, 1516 ш. рзы Вазари иар??арц зылшоз аша?а?ц?а ы?амк?а а?ыхт?ант?и ахьшьы ани?азар. Ус анак?ха, иара хирк?шеит и?сра ма?к шагыз, 1519 ш. рзы. Франциа иара дынхон Кло- Лиусе, акралт? баа Амбуаз азааиг?ара.
1517 ш. рзы, акардинал Луи?ь?ь Арагонски Леонардо франциат?и и?азар?а да?ааит. Ари аны??ара ах??аа ?аи?еит акардинал Антонио де Беатис има?аны??га?: ?1517 ш. жь?аарамза 10 рзы, монсениор, иже, Амбуаз инац?ыхараны, Леонардо да Винчи ди?ааит, зжакьа шлаз абырг, 70-?а шы??са зхы?уаз, - ?аам?азы инарылукааша асахьа?ых?ы. Иара иц?ырганы идирбеит асахьа??а х?а: акт?и, флорентиат?и а???ызба дызныз, иашьа Лоренцо Шьах? ?ьулиано Медичи и?аи?аз а??арала и?ыхыз, а?бат?и - а?шьа Иоанн Креститель и?ара аам?а дан?агылаз, ах?ат?и - А?шьа Анна, Мариеи амаалы?ь Христоси, зеи?ьы?ам асахьа??а рак?ын. А?аза и?ынт?и и?ыцу асахьа??а уа?а ?алашьа рымамызт, иар?ьа напы адаблиа ахьасыз иах?ьаны. А??аа?ц?а г?ы??ык рг?аанагарала, флорентиат?и а?ы??а ?Мона Лиза? лак?ын ??а и?хьа?оуп. И?алап, уи да?а патре?ызтгьы, арша?а?га ??а акагьы зцымыз, иара убас ах?ылаагьы, ?ьуалино Медичи ?Мона Лиза? лахь иза?аразаалак зы?азаашьа змамыз.
Анализ
[аредакциазура | акод аредакциазура]Атехника
[аредакциазура | акод аредакциазура]?ьивелегов излазг?еи?о ала, "Мона Лиза" ана?и?оз аам?азы Леонардо и?азара "хат?ран, акомпозициат? иара убас егьыр? а?азшьа??а ры?баразы и?а?хьа и??гылаз зегьы и?бахьан, зегь реи?а иуада?ыз асахьа?ыхрат? техника ахырхар?алагьы. Мона Лиза лха?сахьала амодель ании?шаа, и?азиш?еит а?ыхан?ат? ?азара?ы зегь реи?а иуада?ыз, инаимыг?ацыз аус??а ры?бара. Еиуеи?шым ахарх?ага??а рыла иара и?ахын,еи?аракгыь еицыдрыруа sfumato ахарх?арала, уаан?а и?аим?аыз а?а?ара: зы?сы ?оу ауа?ы иха?сахьа а?сы ?оуш?а аар?шра, убри аан и?ны??ат?и а?с?азаара аар?шра ауа. Борис Виппер аз?аара ы??иргылоит: "Ас еи?ш злаилиршазеи, и?ым??аауа аха?сахьа Мона Лиза лха?ара иа?ыр?шны аар?шра, ихадоу ?з?аарак алуккар алшоит. Акт?и - и?ьашьах?у леонардот?и сфумато. Леонардо абас еи?ш а??ара бзиа ибон, моделировка - а?ыхан?а аг?ы. Сфумато, ?ьоконда лыла?ш хаа?а иаар?шуп, лычча?шь лас?а и?оуп, лнап??а тата?а унаркьысуеит". Сфумато - аха?сахьеи аи?арт?ышьеи иласу аконтури аш?шьыреи рыла и??аа??ыз?о. Леонардо ари ахы??кы азы алашареи ац?еижьи рыбжьара ахы?хыр?а а?шаара абжьеигоит "аш?шьы ахкы".
Ротенберг и?уеит, "Леонардо илиршеит иа??ам?а??а р?ны ренесанст?и ауа?ы иха?ара аар?шра. Ас еи?ш и?оу азнеира асахьа аелемент абызш?а??а зегьы аны?шуеит, хаз игоу амотив??а р?ны - иласу авуаль, Мона Лиза лхи лыж??ахыр??еи ирым?харкуа, лыхц?шьы??ра??а лы?кы аконтур??а ирыла??оит.
Алпатов иаци?оит, "аха?сахьеи аи?арт?ышьеи ир?ык?ыршо, еила??о ал?а абзоурала, Леонардо илиршеит ауа?ыт?ы?сат? мимика аи??ырхара. ?ьоконда лылы??а рак?зар, ах?а?ш?ы ?ынч их?а?шуеит, ма?к иахь?апалоу а?ынт? лыла??а еимар?ых? и?оуш?а иаар?шуп: л?ьыш???а еизы??оуп, аха ула?ш надхаланы унах?а?шыр. иааччараш?а уха?ы иааиуеит. Леонардо акыршы??са аус адиулон, иза?аразаалак ула ихы?алоз ц?а??ак аны?шуамызт, ак?а????а рсахьа??еи ры?шш???еи ишах??аз еи?ш еила??он".
Апеизаж
[аредакциазура | акод аредакциазура]"Мона Лиза" ра?хьат?и ах?ылаа Прадонынт?и ша?а?ра ауеит, апартре? аха?ра ша?а ар?уа анеитралт? фон а?ны
2012 ш. "Мона Лиза" Прадонынт? ирыц?ьан, ихьш?аз ан?ам?а??а р?ынт? еи?каан апеизажт? фон -асахьауанах?а?шуа иаразнак уц?анырра у?сахуеит.
А?азара??аа?ц?а ина?шьны иазг?ар?оит, асахьа?ых?ы апатре?т? ?азшьеи апеизажи шедикылаз, уи акыр?а асахьа а?а?ара шь?нахит.
Виппер излаи?хьа?о ала, апеизаж а?бат?и а?ы? а?ны игылоуп, асахьа а?сы ахаз?о: "А?бат?и ахырхар?а - аи?арт?ышьеи афони реизы?азаашьа. Ифантастикат?у, амшынт? ?ы Мона Лиза лпатре? ахьаг?ылы?хаауа ииаша???ьаны а?сы ахоуш?а узааиуеит, леи?арт?ышьа аха?а аас?а. Мона Лиза -а?с?азаара аха?а, апеизаж - а?с?азаара а?хы?. Абас еи?ш и?оу аконтраст иабзоураны, Мона Лиза уамаш?а дузааиг?оуп, апеизаж ак?зар, а?хьа?ат?и аг?азы??ара а?азшьа ахыл?уеит".
Ренессанст?и а?азара а??аа?ы Виктор Грашьенков и?уеит, Леонардо апеизаж иабзоураны илиршеит ауниверсалт? хы?ра аар?шра. "Иара илиршеит афлорентинка Мона Лиза лпатре?т? сахьа м?хакы ?баала аар?шра, асахьа аха?а аас?а, Франческо дель ?ьоконда ах?ат?и и?ш?ма???ыс. Аха?сахьа ад?ахьт?и а?шреи а?ны??ат?и аг?а?еи асинтетикат? гьамала иаар?шуп. Ал?а иаг?ылы?хаауа алашара?ны аи?арт?реи апеизажи рц?а??а??а ры?дыртатоит, иара убас ак?ша-мык?ша иц?ыр?уа а?шш???агьы... "?ьоконда" - ари патре??ам. Ари - ауа?ыт?ы?са и?стазаареи а?сабареи ирсимволу, адоу?ат? беиара уеилнаркаауеит".
?Мона Лиза? ра?хьат?и аплан аар?шуп ихьы?ш?ылоу-и?абжьоу, иц?ха?шьу а?шш???а рыла, иара убас а?ы? рымоуп аизумруд-иа??а?шш???а рдеталь??а. "Икеикеиуа и?оу асаркьеи?ш, а?шш???а аилар??а рхыл?уеит, ауа?ы инапала и?аи?аз ак?ымк?а, аматериал а?ны??ат?и амч а?ынт? иаауа, аиларшьышь а?ынт? акристалл аформа зхыл?иаауа". Леонардо иусм?а??а ж?пакы, аам?а иа?сахит, аи??ара рхылеит, и?шш???а реизы?азаашьа р?ыры?сахит.
?ьоконда лыччара
Мона Лиза лычча?шь асахьа иаг?ыла??аху ама?а хада??а ируакуп. И?ьашьах?у ари ачча?шь а?аза иа??ам?а??а р?неи?ш, леонардескц?а русум?а??а р?ынгьы иаар?шуп, "Мона Лиза" а?ны и?арак?оу а?ы? ааннакылоит.
Ра?хьат?и ари а??аа???а (мамзаргьы алитературат? м??ыр) алаигалеит аш???ы??ы - аромантик Теофиль Готье 1855 ш. рзы. Иара их?ыцит зегь реи?а ихадараз - ама?а з?оу ?ьоконда лычча?шь. Иара иа?хьа уи иа?аз ама?а уа?ы имбацызт. Иа???ап, Вазари, Мона Лиза лычча?шь г?азыр?агоуп ??а и?хьа?он. Готье, ?ьоконда лычча?шь а???ыс лаб?ьар хада??а ируакны и?хьа?он, уи абзиабара ш?ар?ан дах?а?шуан, аха бзиа иумбаргьы ауамызт.
Готье и?уан:
?ьоконда! Ари аж?а иц?ырнагон зеи?ьы?ам а?ш?ара, Леонардо исахьа а?ынт?. Ари аанаур анап?а?а а?алара ш?ар?ан... Лара лычча?шь зеилкаара уада?у ак аш?а укылнагон... Дон Жуан, ?ьоконда дибазтгьы, исиа ианыз хныз?ь?ык а??са рахьт? иара дидыруан...
Леонардо да Винчи. ?Иоанн Креститель?. 1513—1516, Лувр.
Ари асахьагьы ама?а а?оуп: Избан Иоанн Креститель дзырччо, хыхь?а ды?шуа?
Леонардо да Винчи. ?Святая Анна с Мадонной и младенцем Христом? (фрагмент), ок. 1510, Лувр
Готье ина?с, а?азара??аа?ы Г. Козлов излаи?уа ала, ама?а з?аз "?ьоконда" лычча?шь, ах?а?шц?а рзы зегь реи?а ихадароу а?а?ыр ахь ииасит.
А?аза??аа?ц?еи а?оурыхдыр?ц?еи има?ымк?а рц?а??а??а азыркит. Грашьенков, и?уеит: " Еиуеи?шым ауа?ыт?ы?сат? иц?анырра??еи иг?азы??ара??еи, ?ьоконда л?еи?ы?ш ианы?шуеит. Лхы-л?ы иа?ну л?ьыш???а рывара??а, бжьык рхыл?уеит, адоу?ат? ?с?азаара иа?ах???агоу.
А?аза??аа?ы Ротенберг излаи?хьа?о ала, "адунеи а?азара?ны "Мона Лиза" лпатре? иа?ызоу ма?уп, ауа?ыт?ы?са иха?ара аазыр?шуа, а?азшьеи аинтеллекти ахьеила??о. Леонардо иа??ам?а аинтеллект? ц?аныррала еибы?оуп. Уи аха?ара а???ыс лпатре? иа?анакуеит, амодель а?азшьа аар?шуп ?акала, ихы???аау алирикат? тональност иа??ш?оит. "Мона Лиза" мчык ахыл?уеит - ?ны??ала уц?а ианыруа аха??и?ра, ауа?ыт?ы?са идоу?ат? гармониа, уи ихдырра?ны а?ы? ?ыда аанызкыло. Лычча?шь ианы?шуам а?ыж?ара, мамзаргьы ат?амбара; и?ыш?ынт?алоу ахдырра а?асаб ала иудукылоит".
А?ьычра
[аредакциазура | акод аредакциазура]1911 ш. А??ы ?ац?уп, "Мона Лиза" лсахьа ахьыкна?аз.
Винченцо Перу?ьа. Ашьау?ат? ус аб?ьыц.
Мона Лиза а?азара абзиаба?ц?а рак?ын дыздыруаз, иуникалт?у атоурых ак?мызтгьы, адунеи а?ны лыхь? ахы??о изы?аломызт.
1911 ш. нан??амза 1 рзы аусум?а и?ьичит Лувр аусзу?ы, италиат?и асахьа?ых?ы- адекоратор Винченцо Перу?ьеи (итал. Vincenzo Peruggia). Изыр?ьычыз ахы??кы еилкаам. И?алап, Перу?ьа "?ьоконда" л?оурыхт? ?садгьыл ахь иргьежьырц и?ахызтгьы, афранцызц?а "ир?ьычит" ??а азы?хьа?о, Леонардо иха?а асахьа Франциа?а ишааигазгьы. Аполициа им?а?нагаз а?шаара??а л?ш?адахеит. Ат?ыла а??аа??а аркын, амузеи администрациа ахы иа??и?т?ын. Апоет Гииом Аполлинер дырбаанда?ынац?гьоура ?аи?еит ??а г??арас д?а?аны, ана?с ихы да??и?т?ын. Пабло Пикассо мак?зар, уигь г??арас д?а?ан. Асахьа а?ьычра сенсациахеит.
Агазе???а ирныр?оз аж?абжь??а, асахьа еи?агьы ахь? аланар??он. Козлов и?уеит: "... Мона Лиза л?ьычра иазку аус а?ны аполициа рак??ам ахадарат? роль назыг?о, апресса ауп, Леонардо ипатре? ахь? адунеи иахы??о и?ана?еит. Апресса (...) аристократц?а инадыркны абаша уаа р?ын?а аз?аара ы??наргылеит : "Мона Лиза" з?ьычда?". Сахьала еи??ырш?аз а?ыжьра??а - ателех?а?шра ха?ыс иамоу - асахьа зцыз а?оурых р?ахын, "?ьоконда" а?ра зеи?ьы?ам агьама рна?еит. Арепартиорц?а рхы иадырх?он "Мона Лиза" иацыз "аидара" зегьы. ?Le Petit Parisien[en]? "Мона Лиза" иазкыз арепродукциа а?хьат?и аб?ьыц а?ны мызкы иакьы?хьуан. ?ьоконда акриминалт?и зеи?ьы?ам аилазаареи р?ны ха?сахьа хаданы д?алеит. "Титаник" а?ахарала "?ьоконда" а?ра адунеи агазе???а ра?хьат?и ац?а??а??а р?ынт? на? инаскьагахеит.
Асахьа ры?шааит ?ышы??са рна?с, Италиа- ари аус азы ахара идын а?ьыч, агазе???а и?ар?оз ала??ара??а мап рыц?кны, "?ьоконда" агалереиа адиректор Уффици изыраах?аз. Иазг?а?оуп, ах?ылаа??а ?а?аны оригинал а?асаб ала и?иирц иг?ы иш?аз. Перу?ьа, ганкахьала италиат?и апатриотизм азы ддыр?х?он, да?а ганкахьала - абах?а?ны идуумыз а???ара ир?еит.
1914 ш. ажьарны??амза 4 рзы (италиат?и а?ала?ь??а р?ны еи?кааз ац?ырга???а??а рна?с), дхын??ит Париж?а. Убри аам?а иалаг?аны "Мона Лиза" адунеи агазе???еи ажурнал??еи рда?ьа??а дырны?уамызт, иара убас а?ошь?ат? сахьа??а, иагь?ьашьат?ым, "Мона Лиза" егьыр? асахьа??а реи?а дахьхыр?ылаауаз. Асахьа адунеит? классика иашедеврхеит. Козлов и?уеит : " Апресса аспектакль ду аус аднаулеит "Мона Лиза" лыхын??ра". Хышы??са рахьт? ?ынт? асахьа адунеит? сенсациа иафыр???ысхеит. Асахьа а?ьычреи архын??реи а?азара иасимволны и?алеит, акиноактрисац?еи апримадонна??еи раас?а ахь? адунеи иахы??еит. Ах?ы?а?а?ц?еи ама??а????а?ц?еи асахьа агазе? иаг?ыла??аны руада а?ы???а р?ны икнар?ауан. Афабрика аусзуц?а рзы уахынлат?и аны??ара??а анеи?ыркаауаз, уа?а да?акы ах?а?шра рг?ы азы??омызт , "Мона Лиза" леи?ш. Аинтеллигенциа рыбжьара иц?ыр?ит ?ьоконда лыдымкылара - аж?лар бзиа ирбаз".
Лара лых?ыс??а ркритик Абрам Ефрос и?уан : "... амузеи а?а?шьа?, асахьа шьа?ак иадым?уаз, Лувр?а ианааз ана?с 1911 ш. рзы иара аныр?ьычыз ана?с, Франческо дель ?ьокондо и??зыс лпатре? ак?мызт иихьчоз, уа?ыбжак исахьа ак?ын, ама?сахьа змаз, зны их?маруаз, зны и?ьбараз, зхат? ?ы? ылхны измаз".
Авандализм
[аредакциазура | акод аредакциазура]- 1956 ш. рзы асахьа азбжа ааха а?ан, а?аа?ц?а руа??к акислота а??и??еит.
- 1956 ш. ?хын?к?ынмза 30 рзы, аболивиец Уго Унгаза Вильегас аха?? аг?ыди?еит, амашьх?ыл? иамаз аш?ыга ааха аи?еит. Убри ана?с, "Мона Лиза" рыхьчеит ахы злым?ьо асаркьа ала, убриала а?хьа?ат?и аш?ар?ара??а ирыц?ган.
- 1974 ш. мша?ымзазы, Токио асахьа??а рц?ырга???а?ы, аинволидц?а рганахь ала амузеи аполитика зг?ам?хаз а???ыс (ац?ырга???ахь инармышь?уаз, азал а?наларазы а?агылазаашьа а??аразы) аболлон и?аз аш?ыга ?а?шь рылал??арц л?азылш?еит.
- 2009 ш. мша?ымза 2 рзы, аурыс ???ыс, афранцыз т?ылауа?ра змауз, убас еи?ш аныш?а?шьлыхт? чанах ааха ал?еит.
- 2022 ш. ла?арамза 29 рзы, аинволидт? колиаска иант?алаз аха?а асаркьа аторт аг?ыди?еит.
- 2024ш. ажьарны??амза 28 рзы, ?ы?ьа а??са -аекоактивистц?а, Лувр инеины "Мона Лиза" асу? аг?ыдыр??алеит. Авандализм а?ых?т?ант?и ?шьых?ыск асахьа ааха ??а акагьы анам?еит, избанзар ахы злымсуаз асаркьа и?ан.
Алитература
[аредакциазура | акод аредакциазура]- ?100 текстк а?сыш?ала?, А??а: Аг?ы?алалрат? Фонд А?сны а?иара Афонд ?Амшра?, 2015
- ↑ LéONARD DE VINCI 1452-1519. FlippingBook. Дата обращения: 12 августа 2022. Архивировано 12 августа 2022 года.
Алитература
[аредакциазура | акод аредакциазура]- 1452 шы??сазы ииз
- Мша?ымза 15 рзы ииз
- 1519 шы??сазы и?сыз
- Ла?арамза 2 рзы и?сыз
- Италиат?и асахьа?ых?ц?а
- Италиат?и а?ыцх?ыц?ц?а
- Италиат?и архитекторц?а
- Италиат?и аматематикц?а
- Италиат?и а?арауаа
- Италиат?и аскульпторц?а
- Италиат?и анатомистц?а
- Италиат?и акарикатуристц?а
- Италиат?и ицивилт?у ан?ьнырц?а
- Италиат?и аррат? н?ьнырц?а
- Италиат?и афизиологц?а
- Италиат?и аи?ар?иара аам?азы агуманистц?а
- Италиат?и аи?ар?иара аам?азы асахьа?ых?ц?а
- Италиат?и аи?ар?иара аам?азы аскульпторц?а
- Италиат?и аи?ар?иара аам?азы архитекторц?а
- Италиат?и Римт?и акатоликц?а
- Флоренциат?и Ареспублика инхоз ауаа
- Флоренциат?и асахьа?ых?ц?а
- Абаллистика аспециалистц?а
- Аж?амаана??ц?а
- А?ыхь??а рдинамикц?а
- Аматематикат? ?азац?а
- Афилософт? теистц?а
- Афизиогномистц?а
- Зхат?ы а??ам?а??а сахьала еи??зырш?оз аш???ы??ц?а